Kansen en mogelijkheden voor bostherapie in Vlaanderen
BLOG – Frank Monsecour – Nature Minded 1 maart 2020
Gontrode, vrijdagmiddag 28 februari, grote zaal BOS+.
Eind februari brachten Prof. Iwao Uehara, Dr Hiroe Takeuchi en Dr Shinji Takashima Japanse bosdeskundigen en -therapeuten, op initiatief van NatureMinded, een werkbezoek aan Vlaanderen. Dit is een samenvatting van dat bezoek.
Prof Uehara van de silvicultuurfaculteit aan de landbouw universiteit van Tokyo, geeft een boeiende lezing over de mogelijkheden van bostherapie in Vlaanderen. Hij is zelf bosbouwer en bostherapeut. Samen met onderzoekster Dr Hiroe Takeuchi lichtte de vaak erg grappige professor het aanwezige publiek in over de wereld van bostherapiepraktijken en -onderzoek zoals het zich de voorbije twintig jaar in Japan heeft ontwikkeld.
Bostherapie is winst voor mens en natuur Het hoofddoel van bostherapie is dat zowel de mens als het bos er beter van wordt. Onder de noemer ‘Universal design of forests’ schetste de Japanse Prof een beeld van hoe programma´s en faciliteiten in het bos kunnen worden ontworpen om aan de behoeften van verschillende doelgroepen te voldoen, o.a. inzake toegankelijkheid. De professor startte met de methodische
aanpak van bostherapie. Die bestaat uit vier onderdelen. Eerst worden de noden van de cliënten in beeld gebracht om vervolgens de meest geschikte aanpak te bepalen. Stap 3 is de overweging welk soort bos het best is uitgerust voor het programma met tot slot de evaluatie van de activiteit. Die laatste stap wordt als heel belangrijk ervaren om zo de methodieken steeds verder te verfijnen.
Bosinrichting volgens noden doelgroep
Prof. Uehara illustreerde uitvoerig de impact van bostherapie op mensen met autisme, met fysieke en mentale beperkingen maar ook op oudere mensen met o.a. dementie. Een programma van bezigheidstherapie in het bos bleek voor meerdere doelgroepen erg efficiënt, bijv. het leren hout en bladeren sprokkelen, brandhout dragen, kortom actief meedraaien in een groep en dat soms vier dagen per week. Aan het eind van zijn betoog volgde nog een zes stappenplan via dewelke bostherapie kan worden gerealiseerd. Belangrijk nieuw element daarbij is de inrichting van het bos (arranging the forest) zodat het aan de noden van het programma en de doelgroep tegemoet komt.
Een concreet voorbeeld is de aanleg van ronde of vierkanten ‘counseling spaces’ tussen 25 en 100m² groot. Die stilte-, praat- en overlegplekken blijken heel belangrijk bij bostherapie.
Shinrin yoku, Ryoho en Serapi
Tussendoor gaf Iwao ook enkele interessante weetjes mee. Zo bedraagt de beboste oppervlakte in Japan 67% van het grondgebied tegenover 20% in België en 11% in Vlaanderen. Hij leerde ons ook het verschil tussen Shinrin Yoku, wat bosbaden betekent (sinds 1982) en Shinrin Ryoho, wat staat voor bostherapie (1999). Shinrin Yoku is ontstaan begin jaren tachtig om de bevolking te stimuleren meer het bos in te trekken voor rust en ontspanning. De Japanse samenleving is erg prestatiegericht met heel hoge zelfmoordcijfers tot gevolg en daar wou men iets aan doen. Om te zorgen dat de welzijnspraktijken in het bos voldoende kwaliteitsvol gebeuren, werd Shinrin Serapi opgericht als gecertificeerd keurmerk voor bostherapie.
Vier praktijken van bostherapie
Met de bespreking van vier concrete casussen wisten Iwao en Hiroe de aanwezigen te overtuigen van de meerwaarde van bostherapie en dat in heel verschillende welzijnspraktijken: bij een ziekenhuis, ter preventie van zelfmoord, bij de behandeling van posttraumatische stress disorder (PTSD) en bij burn-out bij leerkrachten.
Ziekenhuis met bos
Prof. Uehara kreeg de vraag van een hospitaal om een aanpalend, verlaten bos in te richten en klaar te maken voor revalidatie en bostherapie. Iwao realiseerde een reeks ingrepen zoals lichtinbreng en de aanleg van openlucht ontmoetingsplekken. Ook zorgde hij voor de beschikbaarheid van therapeutisch werkmateriaal overal in het bos: takken, banken en tafels maar ook eetbare en medicinale planten en struiken. Spectaculair waren de bezigheidsactiviteiten voor ouderen in het bos, o.a. mensen met dementie die zelfs terug woorden vonden (forest remembrance).
Zelfmoordpreventie en aanpak PTSS
Bij een programma van zelfmoordpreventie werden bekende privébossen ingezet voor de cliënten waarbij een beukenbos een grote impact had. Het medisch welzijnsdepartement van de betrokken stad coördineerde de aanpak. Het zelfmoordcijfer daalde bij de risicogroep. Bij de cliënten met posttraumatische stressstoornissen bleek de bosomgeving erg helend te zijn als gevolg van de rust,
de stilte en de afwezigheid van woorden. Instructies en raadgevingen blijken niet altijd nodig. Na het volgen van een bostherapieprogramma van een jaar mochten alle 24 deelnemers het ziekenhuis verlaten. Zonder meer straffe resultaten die dankzij nauwgezette wetenschappelijke opvolging met de nodige bewijskracht kunnen worden gestaafd.
Boswandeltherapie
Projectonderzoeker Hiroe Takeuchi mocht de lezing afronden met een duiding bij de opvolging van een cliënte die uiterst mensenschuw en sociaal onaangepast in het leven stond. Na een jaar van intense bostherapie-activiteiten vond de vrouw terug evenwicht in het leven, voelde ze zich als herboren en kon ze volop genieten van de natuur. Opvallend: de dame legde steeds meer linken tussen de kenmerken die ze zag en leerde in het bos en haar eigen leven. Haar zelfvertrouwen en zelfinzicht groeide waarbij natuurmetaforen een inspirerende leidraad werden.
Deskundigheidsdiscussie
De inbreng van Hiroe gaf aanleiding tot een boeiende discussie over de nodige deskundigheden van een goed bostherapeut of boswandelcoach. Voor Hiroe is het duidelijk: de bostherapeut moet én kennis hebben over het bosecosysteem én over de nodige therapeutische of coachingskwaliteiten beschikken. Ik maakte de opmerking dat ik al meerdere bosbadsessies had meegemaakt en dat daarbij het bos weliswaar fungeert als ideale relaxerende gezonde omgeving, maar dat kennis of weetjes over bosfauna, -flora of ecosysteem geen noodzakelijke elementen waren. Wel de opbouw en begeleiding van mentale oefeningen door de bosbadgids.
Bosbaden en bostherapie
Bij de fietstocht huiswaarts kwam het onderscheid tussen bosbaden en bostherapie me helder voor de geest. Bosbaden werken gezondheidsbevorderend preventief en kunnen door een geschoolde bosbadgids worden begeleid. Bostherapie of therapie in het bos zit eerder in de helende en curatieve sfeer waarvoor extra professionele kwaliteiten zijn vereist. Al is daarmee de discussie over de bosdeskundigheid zelf nog niet beslecht. Vast staat dat het bos heel wat kansen biedt voor de gehele gezondheidszorg in België.
Als je je wilt indiepen in een van de “bosgebaseerde welzijnspraktijken”, wordt de Finse Forest Mind / Metsämieli instructeurstraining georganiseerd op 2-3 mei in Merelbeke. Lees meer hier.
NatureMinded 